KHK iptal olur mu ?

KHK İptal Olur mu? – Arkadaş Sofrasında Başlayan Bir Hukuk Muhabbeti

Bir akşamüstü, dostlarla aynı masanın etrafında toplanmışız; konu ister istemez memleket meselelerine, hukuka, adalete geliyor. “KHK iptal olur mu?” diye soruyor biri, elindeki çayı yudumlayıp sessizleşiyor. Bu yazıyı, o masadaki sıcaklığın içtenliğinde; ama zihnimizin berraklığını da elden bırakmadan kaleme alıyorum. Çünkü bu soru, sadece bir hukuk tekniği meselesi değil; geçmişi, bugünü ve yarını birlikte okumak demek.

Kökenler: KHK nedir, nereden gelir?

KHK (Kanun Hükmünde Kararname), parlamentonun verdiği yetkiyle Bakanlar Kurulu’nun kanun gücünde düzenleme yaptığı bir enstrümandı. 2017 Anayasa değişikliğiyle bu sistem kaldırıldı; yürütmenin KHK çıkarma yetkisi sona erdi, bugün yerini Cumhurbaşkanlığı kararnameleri (CBK) aldı. Yani kavramın tarihi var; ama bugünün hukuki mimarisinde “KHK” olağan dönemde artık yok. :contentReference[oaicite:0]{index=0}

Peki ya olağanüstü dönemler? OHAL’de çıkarılmış KHK’lar, yayımlandıkları gün TBMM’nin onayına sunuluyor ve büyük bir kısmı sonradan “kanun” hâline geliyor. Bu dönüşüm, normun yargısal denetim rejimini de değiştiriyor: Artık karşımızda bir “kanun” olduğu için Anayasa Mahkemesi (AYM) denetimi doğrudan devreye girebiliyor. 2018’de 7079 sayılı Kanun’la çeşitli OHAL KHK’larının kanunlaştığını hatırlayalım. :contentReference[oaicite:1]{index=1}

Bugün: “KHK iptal olur mu?” sorusunun teknik cevabı

Kısa cevap: Evet, olur—ama nasıl bir metinden bahsettiğimize bağlı. AYM, hem kanunlaşmış KHK hükümlerini hem de (geçmişten gelen) KHK dayanaklı düzenlemeleri anayasal ölçekte denetleyip iptal edebilir. Nitekim Mahkeme, 703 sayılı KHK’nin bazı kurallarını, yetki sınırlarını aştığı ve yasak alana girdiği gerekçeleriyle iptal etti. Bu, “KHK kökenli” normların yargısal fren mekanizmasına tabi olduğunun somut örneğidir. :contentReference[oaicite:2]{index=2}

Benzer biçimde, OHAL döneminde çıkarılan düzenlemeler kanunlaştıktan sonra AYM önüne taşındı ve kimi hükümler iptal edildi. Örneğin 7079 sayılı Kanun’un duruşmaya belirli kıyafetle katılma zorunluluğu getiren hükmü, Anayasa’ya aykırı bulunarak iptal edildi. Bu karar, olağanüstü dönemin “kalıcılaşan” etkilerine karşı anayasal denetimin nasıl işlediğini gösterdi. :contentReference[oaicite:3]{index=3}

Güncel bir örnek: AYM, OHAL KHK’sı ile ihraç edilip daha sonra iade edilen kişilerin tazminat talebini yasaklayan kuralı, etkili başvuru hakkını zedelediği gerekçesiyle iptal etti. Bu karar, olağanüstü döneme ilişkin bir tedbirin, olağan döneme taşan sonuçları olduğunda “olağan dönem denetimi” kıstaslarıyla ele alınabileceğini de vurguluyor. :contentReference[oaicite:4]{index=4}

“İptal” ne zaman hüküm doğurur? (Ve geriye yürüme tartışması)

Anayasa’nın 153. maddesi açık: Kanun veya KHK hükümleri, AYM’nin iptal kararının Resmî Gazete’de yayımlandığı gün yürürlükten kalkar. Mahkeme, gerekli görürse iptal hükmünün yürürlüğünü ileri bir tarihe erteleyebilir; bu süre en fazla bir yıldır. Genel ilke ise nettir: iptal kararları geriye yürümez. :contentReference[oaicite:5]{index=5}

Toplumsal Yansımalar: Bir hukuk kuralı, bir hayat meselesi

“KHK iptal olur mu?” sorusu sadece dava dosyalarının arasında yaşayan bir teknik başlık değil; insanların geçiminden meslek onuruna, kurumların meşruiyet algısından kamu yönetiminde güven tesisine kadar uzanıyor. OHAL’de çıkarılan düzenlemelerin TBMM eliyle kanunlaşması ve ardından AYM denetimine açılması, “hız” ile “hukuki güvenlik” arasındaki ince dengeyi yeniden kurma çabasının bir parçası. Akademide de sıkça vurgulandığı gibi, OHAL KHK’larının asıl denetim adresi TBMM’dir; yargısal denetimin kapsamı ise olağanüstü dönemin sınırları ve sonrasıyla birlikte tartışılır. :contentReference[oaicite:6]{index=6}

Bugün geldiğimiz noktada, KHK/kanun geçişlerinden kaynaklanan düğümler, AYM içtihadıyla birer birer çözülüyor. Bu, bireyin hukukla kurduğu ilişkinin onarımına, hak arama yollarının sahici ve erişilebilir olmasına hizmet ediyor. :contentReference[oaicite:7]{index=7}

Beklenmedik Alanlarla Kesişim: Veri etiği, yapay zekâ ve kurumsal uyum

Belki sürpriz gelecek ama “KHK iptal olur mu?” sorusu, veri etiği ve yapay zekâ gibi alanlara da kapı aralıyor. Düşünün: Olağanüstü koşullarda çıkarılan bir norm, yıllar sonra kurumların işe alım algoritmalarına, güvenlik taramalarına veya kamu ihalelerinde kullanılan otomatik puanlama sistemlerine veri olarak sızabilir. Anayasal denetim bir normu iptal ettiğinde, bu sistemlerin veri setlerini ve karar kurallarını da gözden geçirmek gerekir. Aksi takdirde, mahkeme kararının ruhu sahaya yansımaz; “hukuki hatıra” teknik borca dönüşür. Kurumsal uyum ekiplerinin bu kararları yalnızca mevzuat listesine değil, süreç ve yazılım kontrollerine de işlemesi şart.

Gelecek: Daha berrak bir normlar hiyerarşisi mümkün mü?

Geleceğe dair iyimserliğimi saklamıyorum. KHK’ların kanuna dönüşmesi ve AYM’nin hem yetki hem içerik yönünden çizdiği sınırlar, normlar hiyerarşisinin berraklaşmasına yardım ediyor. 703 sayılı KHK kararında görüldüğü gibi “yasak alan”, “yetki kanunu”, “konu-amac-kapsam” kriterlerinin altı çizildikçe, yürütme ile yasama arasındaki işbölümü somutlaşıyor. Bu sayede hem demokratik meşruiyet hem de temel hak güvenceleri güçleniyor. :contentReference[oaicite:8]{index=8}

Masadaki son tur: Sence nasıl olmalı?

Sen olsan, iptal kararlarının uygulanmasını hızlandırmak için neleri değiştirirdin? Kurumların AYM kararlarını iç süreçlerine yansıtması için zorunlu etki analizleri mantıklı mı? OHAL döneminde çıkarılmış ve kanunlaşmış düzenlemelerin “insan odaklı etkisi”ni ölçmek için bağımsız etki raporları faydalı olur mu? Yorumlarda konuşalım; çünkü bu mesele, yalnızca hukukçuların değil, bu ülkede nefes alan herkesin meselesi.

Özetle

“KHK iptal olur mu?” Evet, olur; özellikle kanunlaşmış düzenlemeler AYM denetimine tabidir ve iptal kararlarının ne zaman ve nasıl sonuç doğuracağı Anayasa’nın 153. maddesinde çizilidir. OHAL’in hızına karşı, anayasal denetimin dinginliği… Bugün ihtiyacımız olan da belki bu: hızın içinde adaletin ritmini bulmak. :contentReference[oaicite:9]{index=9}