Türkiye’de Biyoçeşitlilik Nerede Fazla? Bir Sosyal Adalet Perspektifinden Bakış
İstanbul’da, sabahları toplu taşıma araçlarında gözlerim genellikle birbirinden farklı hayatların kesiştiği bir sahneyi izler. Kimi yorgun, kimi telaşlı, kimi sabah kahvesini almış, kimi cebinde tek bir kuruşu olmadan işe gitmek zorunda kalmış. İnsanlar, bir şehri ve onun sokaklarını oluşturur, ancak biyoçeşitlilik de tam olarak böyle değil mi? Bir ekosistemin zenginliği, sadece çeşitlilikle değil, bu çeşitliliğin nasıl yönetildiği ve kimlerin bu zenginlikten faydalandığı ile de ilgilidir. Peki, Türkiye’de biyoçeşitlilik nerede fazla? Biyoçeşitliliği ve çeşitliliği sosyal adalet, toplumsal cinsiyet ve diğer toplumsal faktörler açısından ele almak, bu sorunun cevabını bulmamızda önemli bir rol oynuyor.
Biyoçeşitlilik ve Toplumsal Cinsiyet: Kimler Bu Zenginlikten Faydalanıyor?
Biyoçeşitliliği anlamak, doğanın farklı türlerinin bir arada yaşadığı bir ortamı görmeyi gerektirir. Ancak, bu çeşitliliği sadece bitkiler ve hayvanlar açısından değil, insan toplulukları açısından da ele almak gerekiyor. Türkiye’nin farklı bölgelerinde doğal çeşitlilik farklılık gösteriyor, ama aynı şekilde toplumsal çeşitlilik de bölgelere göre değişiyor.
Anadolu’nun kırsal kesimlerinde, özellikle kadınların iş gücüne katılımı ve doğal kaynaklarla ilişkisi farklı bir boyut kazanıyor. Kadınlar, kırsal alanda doğrudan tarım, hayvancılık ve diğer doğal kaynakların kullanımı ile iç içe olsalar da, bu işlerdeki rollerinin ne kadar görünür olduğunu sorgulamak önemli. Çoğu zaman bu iş gücünün karşılığı olarak kadınlar, hem doğanın hem de toplumun gizli iş gücü olarak kalıyor. Peki, bu biyoçeşitlilik zenginliğini kimler kullanıyor? Çiftçiler mi? Yoksa, çoğu zaman bu doğal kaynakları sınırlı şekilde kullanan büyük şirketler mi?
Bir Sokak Görüntüsü: Çeşitli Ama Adaletsiz
İstanbul’da bir sabah yürürken, karşımdan gelen bir grup insanı fark ettim. Birkaç işçi, kollarında ağır yüklerle yokuş yukarı çıkıyordu. Fark ettiğim şey, çoğunun erkek olduğu, ama kadınların da arada sırada bu ağır yükleri taşıyan bir rolde yer aldığıydı. Bu sahne bana biyoçeşitliliğin sadece doğada değil, toplumsal yapıda da eşit dağıtılmadığını hatırlattı. Türkiye’de biyoçeşitlilik nerede fazla? diye sorarsak, bunun cevabını verirken belki de sadece çevremizdeki doğayı değil, doğayla ilişkili insan gruplarını da göz önünde bulundurmalıyız. Kadınların daha az yer bulduğu, karar mekanizmalarından dışlandığı bu doğal zenginlik, aslında toplumsal adaletin de bir sorunu haline geliyor.
Biyoçeşitlilik ve Sosyal Adalet: Kim, Nerede, Nasıl Faydalanıyor?
Türkiye’nin biyoçeşitliliği açısından en zengin bölgeleri, güneydoğudaki dağlık alanlar, Akdeniz’in ormanlık bölgeleri ve Karadeniz’in derin vadileri gibi doğal kaynakları bol olan alanlar. Ancak biyoçeşitliliğin bu kadar fazla olduğu yerler, aynı zamanda sosyoekonomik eşitsizliğin de daha yoğun olduğu bölgeler. Çünkü doğa zengin, ama o zenginliği kimlerin ve hangi şartlarda kullandığı, en temel sosyal adalet sorularından birini oluşturuyor.
Biyoçeşitliliğin zengin olduğu bu alanlarda, yerel halk daha çok tarım ve hayvancılıkla geçim sağlıyor. Ancak, devletin ya da büyük şirketlerin bu doğal kaynaklar üzerindeki yönetim şekli, yerel halkın haklarını sınırlayabiliyor. Bu durum, özellikle azınlık grupları ve kadınlar için daha da belirgin hale geliyor. Çünkü bu topluluklar, doğal kaynakların faydalarından daha az yararlanıyor, çoğu zaman çevresel tahribatın ve doğal felaketlerin ilk mağdurları oluyorlar.
Bir Diğer Sokak Görüntüsü: Çeşitli Ama Çelişkili
Bir sabah, şehrin farklı semtlerinden gelen insanlarla dolu bir otobüse biniyorum. Herkes, gündelik hayatın içinde birer minik parça. Bu sokaklarda, sosyal sınıfların, etnik kimliklerin, cinsiyet rollerinin nasıl birbirine karıştığını gözlemlemek bir o kadar derinleştiriyor. Birkaç yıl önce, Türkiye’nin kıyı şeridinde yaşayan yerel halkın, biyoçeşitliliği korumak için ne kadar çaba sarf ettiğini fark etmiştim. Ama aynı zamanda bu halkın, yerleşik yaşamları, turizm endüstrisi ve hızlı şehirleşme gibi faktörlerle ne kadar tehdit altında olduğunu da görmüştüm. Bu, biyoçeşitliliğin sadece doğadaki çeşitlilikle değil, insanların yaşam şekliyle de bağlantılı olduğunu bir kez daha gösteriyor.
Sonuç: Biyoçeşitlilik, Çeşitlik ve Adalet Birbirini Nasıl Etkiler?
Türkiye’de biyoçeşitlilik, doğadaki çeşitlilikle sınırlı kalmıyor. Sosyal, ekonomik ve toplumsal faktörlerle iç içe geçmiş bir kavram. Farklı topluluklar, bu zenginliği farklı şekillerde deneyimliyor. Kadınların, azınlık gruplarının ve daha dezavantajlı konumda bulunan kişilerin bu kaynaklardan ne kadar faydalandığı, biyoçeşitliliğin gelecekte nasıl şekilleneceğini belirleyecek.
Biyoçeşitlilik nerede fazla sorusunun cevabı sadece doğal alanlarla sınırlı değil. Çeşitliliği gerçek anlamda adil bir şekilde paylaşabilmek, sadece doğanın korunmasıyla değil, aynı zamanda sosyal adaletin sağlanmasıyla mümkün. Bu yüzden, sokaklarda gördüğümüz her insan, her sosyal sınıf, biyoçeşitliliğin ne kadar adil ve sürdürülebilir olduğunu belirleyen önemli bir faktördür.